Yüzyıllar boyunca İslam âleminde tomar denen ve Kuran'dan ayetler, dualar, hadisler ve koruyucu tılsımlı sözler içeren, nesih, gubari, kufi, muhakkak, talik gibi farklı hatlarla yazılmış, bazen harflerin istiflendiği, bazen yazı ile resmi birleştiren çalışmaları da kapsayan, tezhipli, eni dar, boyu birkaç metre uzunluğunda eserler hazırlanmıştır. Metal veya deri mahfazalar içinde saklanan bu tomarların, gubari hatla yazılan küçük Kuran nüshaları gibi, insanları kötülük ve felaketlerden uzak tutacağına inanılırdı. Bu dua mecmuası tomarı kare, dikdörtgen, oval bölmelere ayrılmış, bölmelere siyah veya beyaz mürekkeple ve muhakkak, nesih, gubari, sülüs hatla dualar, En'am, Âl-i İmran, Yasin, Mülk, Bakara surelerinden ayetler, tılsımlı sözler, Allah'ın 99 ismi, hadis, vefk yazılı oval, armudi, yuvarlak biçimler ve mühr-i Süleyman yerleştirilmiştir. Tomarın baş kısmı muhtemelen eksiktir ve eser, Âl-i İmran suresinden on sekizinci ayetin bir kısmıyla başlar, padişahların huzuruna çıkarken, kılıç kuşanırken, sihir iptali, dil tutulması için okunacak dualarla sona erer.Illuminations: Bazı bölmelerdeki yazıların zemini, bölmelerin arasında kalan boş alanlar ya mavi zemine altınlı sarmal dallar ve rumilerle ya da altın, açık kestane renk zemine farklı tondaki altınla, rumilerle bezenmiştir. Allah'ın 99 isminin yazılı olduğu uzun oval biçim daha renkli tasarlanmıştır. İsimler, araları sıvama altınlanmış mavi, nohudi, açık kestane, yeşil renk zeminli 99 madalyon içine beyaz sülüsle yazılmıştır. Sülüs harflerin etrafına açık nohudi Selçuklu rumileri yerleştirilmiştir. Tomarın bezemelerinin üslup özelliği, eserin 14. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu'da veya Memluk topraklarında hazırlanmış olabileceğini gösterir.Measurements: Tomar halinde 12 x 92,4 cmScript: Sülüs; Muhakkak; Nesih; Gubari; Thuluth; Muḥaqqaq; Naskhī
Sultan II. Bayezid (s.1481-1512) Amasya'daki şehzadeliği sırasında Şeyh Hamdullah'tan hüsnühat dersleri almış, tahta çıktıktan sonra hattat İstanbul'a gelmiş ve Saray'da hat hocalığı yapmıştır. Şeyh Hamdullah'ın kıta ve meşkleri özenle bir araya getirilerek murakkalar içinde korunmuştur. Şeyh Hamdullah, bu murakkayı oluşturan, kimi bir satır sülüs, beş satır nesih ve bir satır sülüs halinde, kimi bir satır sülüs ve mailen yedi satır nesih halinde, kimi ise bir satır sülüs ve yedi satır nesih halindeki kıt'alara Hz.Muhammed'in ilmin fazileti, aklın olgunluğu, kibirin ve böbürlenmenin kötülüğü, sükûnet ve vakarın erdemi, alın terinin önemi, namazın sünneti konularındaki hadislerini yazmıştır.Illuminations: Şeyh'in yazdığı tek yaprak halindeki yazılar, 18. yüzyılda renkli ve ebrulu kâğıtlar ile vassalelenmiş ve tezhiplenmiştir.Measurements: 30 x 21,7 cmScript: Sülüs; Nesih
Amasyalı Şeyh Hamdullah, hüsnühattı Hayreddin Mar'aşî'den (ö. 1471) öğrenmiştir. Şehzadeliğinde meşk dersi verdiği Sultan II. Bayezid'in (s.1481-1512) tahta çıkması üzerine, onun isteğiyle İstanbul'a gelmiş ve sarayın hat hocası olmuştur. Şeyh'in tek sayfa yazıları ve kıt'aları, yazıldıkları dönemden itibaren murakkaalar içinde özenle korunmuştur. Bu körüklü murakkaanın üç kıtası bir satır sülüs ve üç satır nesih, son kıtası bir satır sülüs ve dört satır nesih düzenindedir. Şeyh Hamdullah, dört kıt'asına, Hz. Muhammed'in ahiret, iyilik ve kötülük ile ilgili hadislerini yazmıştır.Illuminations: Kıt'alar, ebrulu kâğıtlar ile vassalelenmiştir.Measurements: 21,6 x 14,6 cmScript: Sülüs; Nesih
Tomar formatındadır. Giriş metninde, Sultan II. Selim'in isteği üzerine hazırlandığı belirtilmektedir. Hz. Adem'den başlayarak Hz. Muhammed'e dek tüm peygamberler ile Sultan III. Murad'a dek tüm İslam hanedanlarından Sultanların silsilelerini içermektedir. Altın yaldız çerçeveli madalyonlar içine yerleştirilmiş isimlerin çevresinde, o dönemde yaşanan önemli olaylar kaydedilmiştir.Measurements: 870 x 31 cm
İslam devletlerinde kutsal topraklara surre adı verilen kervanlarla para, erzak ve değerli hediyeler göndermek büyük bir onur sayılırdı.1 Elyazması Kuran nüshaları, rahleler, şamdanlar, kandiller, buhurdanlar, nadir halıların yanı sıra özel dokunmuş kumaş örtüler de bu değerli hediyeler arasındaydı. Kâbe’ye en büyük hizmet, “Kâbe’nin giydirilmesi”ydi. Abbasiler (750-1258) döneminden itibaren hükümdarlar her yıl Kâbe’ye yeni örtüler göndermeyi sürdürmüşlerdi. Osmanlıların Kâbe’ye örtü gönderme geleneğinin ise Kanuni Sultan Süleyman (h. 1520-1566) zamanında başlamış olduğu sanılmaktadır. Kâbe’nin dışını siyah örtüyle örtmek, içine ise kırmızı örtüler asmak âdetti. Kâbe’nin dışında ve içinde kullanılan bu örtülerin ilk kullanımlarından sonra kutsandığına inanılıyordu. Örtüler Kuran ayetlerinin ve duaların yazılı olduğu kompozisyonlarla dokunurdu. Kâbe iç örtüsü parçasında, kırmızı zeminli kumaşın üzerine krem rengi ipek iplikle dokunmuş zikzak bantların içinde Lâ ilâhe illallah Muhammedun Resûlullah (Allah’tan başka ilah yoktur, Muhammed O’nun elçisidir) ibaresi okunmaktadır. Zikzak bantların arasında kalan alanlardaki rumili madalyonların içinde ise, dönüşümlü olarak “Allah” ve “Muhammed” yazılıdır.Measurements: 117,5 x 76 cmScript: Celi sülüs
Hafız Osman, önce Derviş Ali (ö. 1673), daha sonra Suyolcuzade Mustafa Eyyubî'den (ö. 1686) hüsnühat eğitimi almıştır. Şeyh Hamdullah'ın (ö.1520) üslubunu benimseyen Hafız Osman, Sultan II. Mustafa'ya (h. 1695-1703) ve şehzadeliğinde Sultan III. Ahmed'e (h. 1703-30) meşk hocalığı yapmıştır. Hafız Osman bu murakkaasını oluşturan altmış altı kıt'aya, Muhammed bin Said el-Busiri'nin Arapça yazdığı (ö.1296?) Kasidetü'l-Bürde adlı, Hz. Muhammed'i öven şiirinden beyitler yazmıştır. Bir sülüs, bir nesih ve bir sülüs satır düzeninde olan kıt’aların sonuncusu bir satır sülüs, iki satır nesih ve bir satır sülüs düzenindedir.Binding: Özgün halinde kitap formunda olan kıt'alar, 1999 yılında körüklü murakkaa formuna getirilmiştir, murakkaanın cildi yeniden yapılmıştır.Illuminations: Kıt'alar, renkli, düz ve ebrulu kâğıtlar ile vassalelenmiştir. Duraklar ve cetveller altınlıdır. İlk kıt'adaki besmele oku, mavi çiçekli altınlı dallar ile bezenmiştir. Kimi kıt'alar, altınlı saz yaprakları ile süslenmiş, koltukları sade bırakılmıştır.Measurements: 21,3 x 15 cmScript: Sülüs; Nesih
On yedi satır harekeli nesih hatla Hadisi Şerifler tek sayfa halinde yazılmıştır. İç pervaz bulunmayan sayfada yazı sahasını kalınca altın cedvel sınırlandırmaktadır. Cedvelin etrafında serpmeli şal ebrusu dış pervazı vardır.Measurements: 15.5 x 23.5 cmScript: Nesih
Hattatlar çalışma rahlelerinin önüne oturup üzerinde yazı yazar veya benzeri çalışmalar yaparlardı. Bu rahlenin önündeki çekmece hattatların yazı araçlarını saklamaya uygundur. Rahlenin tüm yüzeyi, biçim biçim kesilmiş sedef ve bağa parçalarının geometrik kompozisyonlar yaratacak şekilde yerleştirilmesiyle oluşmuş panolarla kaplıdır. Panoların birleşme yerleri fildişi ve abanoz parçalarıyla kapatılarak güçlendirilmiştir. Hattatların yanı sıra devlet adamları ve ilmiye sınıfından kimselerin de ev ve işyerlerinde bu tür rahleler vardır.Measurements: 74 x 41,5 x 38 cm
Hattatların yazı malzemelerini yanlarında taşımalarını sağlayan divit, birbirine bağlı yassı bir kalemlik ile bir hokkadan oluşur. Hokka dikdörtgen formunda ve kapaklıdır. Ametist taşlı kapağın üzerine maşallah ibaresi ve 717 sayısı, altına kartuşlar içine iki satır halinde “Ey bütün kilitli kapıları açan Allahım, bize de en hayırlı kapıyı aç” anlamındaki Arapça dua kazınmıştır. Hokkanın kaidesi ve ağız kısmı ile kalemliğin iki ucu altınla yaldızlanmış bitkisel motiflerle bezelidir. Kalemliğin kapağının yanında, diviti yapan Mehmed Usta’nın damgası vardır. 18. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen başka divitlerde de aynı damganın olması Mehmed Usta’nın dönemin üstat bir sanatkârı olduğunu gösterir. Bu nadir eser, kalemliğinin gövdesinde Sultan I. Mahmud’un (h. 1730-1754) tuğrasını ve hokkasının altında darphane kontrolünden geçirilerek gümüş olduğunu onaylayan sah damgasını taşımaktadır.Measurements: 34 x 7,5 x 7 cm
Divitin kalemliği ve hokkası abanoz ağacından yapılmış, hokkanın kaide tabanı ve kapağında, kalemliğin ise dip ve kapak kısımlarında gümüş kullanılmıştır. Kalemliğin dip kısmında Sultan I. Abdülhamid (h. 1774-1789) tuğrası ile gümüş kısımların darphane kontrolünden geçirilmiş ve gerçek olduğunu onaylayan sah damgası vardır. Kalemlik kısmının kapağındaki zincirde fildişi bir makta takılıdır. Böylece hattat kamış kalemleri ile mürekkebinin yanı sıra maktasını da yanında taşıyabilmektedir.Measurements: 27 x 6 x 5 cm
Sultan III. Ahmed'in (h. 1703-1730) tuğrasını taşıyan divitin hokkasının kaidesi ve ağız kısmı ile kelemliğin iki ucu, altınla yaldızlanmış bitkisel motiflerle bezelidir. Kalemliğin kapağının yanında ve hokkanın kalemliğe bakan yüzündeki usta damgalarından diviti yapanın Ali olduğu anlaşılmaktadır. Kalemlik kısmının kapağına takılı zincir, diviti hattatın beline bağlayarak taşımasını kolaylaştırır.Measurements: 32 x 7 x 6 cm
11 satırlı mushaf sayfası olup Nahl suresi 80 ile 92. ayetler arası yazılıdır. Sayfanın her iki yüzünün alt ve üstünde ince birer kütük şeklinde tezhip yapılmıştır. Duraklardaki tezhipler altındır.Measurements: 15.5 x 23.5 cm
İstanbul’un Yedikule semtinde doğduğu için Yedikuleli lakabıyla tanınan Seyyid Abdullah, aklam-ı sitteyi dönemin en meşhur hattatı Hafız Osman’dan (ö. 1698) öğrenmiş, Sultan III. Ahmed’i (h. 1703-30) hat konusunda eğitmiştir.1 Hattatın sergide yer alan kıt’ası, bir sülüs ve beş nesih satır düzenindedir. “Sizin en hayırlınız namazda omuzları en yumuşak olandır” anlamındaki sülüs satırın altındaki üç nesih satırda, önce ünlü hadis bilginlerinden İmam Tirmizî’nin (ö. 892) “Resulullah –Allah’ın salât ve selâmı üzerine olsun– şöyle buyurdu: Allah kardeşim Yusuf’a rahmet eylesin! (Melik’in gönderdiği) elçi, ben uzun süre hapiste kaldıktan sonra bana gelmiş olsaydı ona icabet etmekte acele ederdim” anlamındaki hadisi yazılıdır. Ardından, “Hâlbuki o vakit Yusuf elçiye: ‘Efendine dön de ellerini kesen o kadınların derdi ne idi, diye sor’ dedi” ayeti (Yusuf: 50) yer alır. Altındaki iki nesih satır ise daha geniş tutularak, gene İmam Tirmizî’nin aktardığı “Nebî –Allah’ın salât ve selâmı üzerine olsun– şöyle buyurdu: Allah Teâlâ, Allah korkusundan ağlayan göze ve Allah yolunda nöbet tutan göze rahmet etsin” anlamındaki hadis yazılmıştır. Ayrıca, “Ey Allah’ım! Rahmet peygamberi ümmetin şefaatçisi Muhammed’e, ailesine ve bütün temiz sahabesine salât ve selâm olsun” anlamındaki dua cümlesi ve ketebe eklenmiştir.Illuminations: Satırların arası altınlanmıştır. Nesih satırların iki farklı genişlikte yazılmasıyla dört koltuk yaratılmış ve bunlar birbirine dolanan çiçekli dallarla tezhiplenmiştir. Kıt’a, gelenek olduğu gibi, ebrulu kâğıtla vassalelenmiştir.Measurements: 14 x 21,7 cmScript: Sülüs; Nesih