Binding: Dış kapakları koyu kestane renk deri miklepli cildin, ön ve arka dış kapaklarındaki süslemeler dökülmüş, ön dış kapağın salbekli şemsesi içinin ve miklep üzerinin süslemeleri kalmıştır. Bu kısmların şemse ve köşebentlerinin içine mavi zemine altınla sarmal dallar üzerinde sıralanan Rumiler ve noktalar yapılmıştır. İç kapaklar, ön ve arka yan kâğıtlar, altınlı bir buketle süslü kırmızı renk deridir. Cilt özgündür.Illuminations: Kuran-ı Kerim’in Fatiha suresiyle, Bakara suresinin ilk dört ayeti haşiyeli serlevha tezhiplidir (y.1b-2a). Haşiyeli enli pervazın içine dilimli yarım şemseler yerleştirilmiş, tüm enli pervazın içi, sure satırlarının etrafı, sarı ve yeşil tonunda altın zemine, kırmızı, mavi rozet çiçekli dallarla süslenmiştir. Serlevha tezhibin tığları kırmızı ve mavi renklidir.
Surelerin başlıkları, sayfa kenarındaki her biri birbirinden farklı tasarlanmış güller, sure başlangıçlarının besmele okunun içi de tezhiplidir. Ketebe satırlarının sonunda yer alan boş alana altın zemine, pembe ve mavi iri çiçekli iki buket yerleştirilmiştir (y.391a).Measurements: 19,5 x 12 cm; 391 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Kitap surelerden seçmeleri içermektedir.Binding: Miklepli cildin dış kapakları kahverengi deridir. Etrafı altın pervazlı ön ve arka kapaklar uzun, ince, kavisli yapraklar, küçük yapraklı ince dallar üzerinde sıralanan iri çiçeklerle süslüdür. Altın ve gümüşle boyalı motifler aletle yapılmıştır. Bu tür motifler ve kompozisyonlar, kitap ciltlerinden duvar nakışlarına kadar uzanan, dönemin kendine özgü beğenisini yansıtır. Cildin iç kapakları ve ön-arka yan kâğıtları deridir. İç kapaklar ve yan kâğıtların bir yüzü koyu yeşile boyanmış ve üzerine fırçayla altınlı zarif bir buket yapılmıştır.Illuminations: Kitabın unvan sayfası (y. 1b) bol altınlı, yeşil, kırmızı yapraklı ve çiçekli buketlerle tezhiplidir. Duraklar müzehheptir ve ketebe sayfasında halkâri süsler vardır.Measurements: 21,8 x 15,3 cm; 16 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih
Binding: Özgün miklepli cildin yeşil ve siyah renk deri dış kapakları içleri altın rumilerle dolu yekşah şemseli, köşebentli ve pervazlıdır. İç kapaklar ve yan kâğıtların bir yüzü kırmızı deridir ve bunların üzeri, ortası rozet çiçekli altınla renklendirilmiş baklava biçimleriyle süslüdür.Illuminations: Fatiha suresiyle Bakara suresinin ilk dört ayetini süsleyen serlevha tezhibi zer-ender-zer üsluptadır (y. 1b-2a). Enli pervazı, içi çiçekli iri geçme rumilerle doldurulmuştur. Serlevha tezhibin dar dikey bölmeleri altın zemine mor renkli naif çiçeklerle süslenmiş, sayfa kenarına zerefşanlı zemine naif kırmızı ve mor renkli dallar yapılmıştır. Ayrıca sure başları, duraklar, hizb, aşr, secde, cüz gülleri de tezhiplidir. Ketebe kaydı başlık tezhiple başlar (y. 311a-311b). Kitabın sonuna hatim duası eklenmiş (y. 311b-313b), son iki yaprağa halkâri bezeme yapılmıştır (y. 313b-314a).Measurements: 16,2 x 10,8 cm; 314 yaprak, sayfada 15 satırScript: Nesih; Rıka
Illuminations: Âharlı koyu krem kalın kâğıda reyhani hatla yazılan iki yaprağın satır aralarındaki altın duraklar ve sayfa kenarındaki yuvarlak ve damla biçimindeki güller altın ve mavi renklerdedir. Buradaki duraklar ayetleri (Hac: 38-70) başlangıçlarına işaret etmez. Damla biçimli gülün ortasına iri altın bir çiçek yerleştirilmiştir.Measurements: 40,5 x 29,7 cm; 2 yaprak, sayfada 11 satırScript: Reyhani
Cüz, 15. yüzyıl ortalarına doğru Bursa’da hazırlanmış olabilir. Bu eserin 27. ve 28. cüzleri München Bayerische Staatsbibliothek'tedir.Binding: Kitabın miklepli cildinin dış kapakları koyu kestane rengi deridir. Dış kapakların ortasında palmet salbekli bir şemse vardır. Şemse ve küçük köşebentlerin içi aletle yapılmış geçme bantlarla, bordürlerin içi minicik kare kalıp kullanarak mazgalvari biçimlerle doldurulmuştur. Aletle yapılmış kısımların oyuntuları altınlanmıştır. İç kapaklara 20. yüzyılda yapılan onarım sırasında koyu bej zerefşanlı kâğıt kaplanmıştır. Cildin dış kapaklarının bezeme tasarımının benzerleri 14. yüzyılda Anadolu’da ve Memluklarda, 15. yüzyıl ortaları Osmanlı dönemine atfedilen ciltlerde de görülür.Illuminations: Cüzün (Bakara: 253- Âl-I İmran: 91) ilk iki sayfası (y. 1b-2a) serlevha tezhiple açılır. Sure başı yazısı altın sarmal rumilerle süslü kartuş içine soluk mavi kufi hatla yazılmış, kartuşun köşeleri kırmızı rumilerle bezenmiştir. Bu yaprakların kalın altın cetvelinin içi 2a yaprağında zencirekle doldurulmuştur; iki sayfanın kenarına içi altın rumilerle süslü üçgen bir haşiye ve iki küçük madalyon yapılmıştır. Cüzün bir yaprağı dışındaki diğer yapraklar cetvelsizdir. Duraklar ve hizip gülleri sade altındır. Âharlı zemine altın rumilerle tasarlanan tezhipler genelde 13. yüzyılın ikinci yarısından 14. yüzyılın ilk yarısına kadar Memluk topraklarında ve Anadolu’da istinsah edilen kitaplarda görülür.Measurements: 35 x 25 cm; 42 yaprak, sayfada 5 satırScript: Muhakkak; Kufi; Muḥaqqaq; Kufic
Abdullah el-Herevî, Timurî şehzadesi Baysungur’un (ö. 1433) Herat’taki kütüphanesinde, hattat Cafer’in yanında yetişmiştir. Sülüs hattı iyi yazdığı, efşan ve vassalede üstat olduğu, Herat ve Meşhed’deki bazı yapıların dış yazılarını da yazdığı bilinir. SSM’deki bu Kuran nüshası da el-Herevî’nin hattıyla yazılmış nadide bir elyazması örneğidir. Abdullah el-Herevî’nin murakkalardaki yazılarına dayanarak onun 1430-1455 arasında Timur’un (ö. 1405) oğlu Uluğbey’in (ö. 1449) hizmetinde Semerkand’da olduğu düşünülürse, SSM nüshasının da Semerkand’da istinsah edildiği söylenebilir. SSM’deki Kuran nüshasının sure başları hattatın uzmanlaştığı sülüs hatla, ketebesi de diğer eserlerinde olduğu gibi rıka hatla yazılmıştır.Binding: Kitabın özgün cildi günümüze ulaşmamıştır. Şimdiki cildi, dış kapakları gömme şemseyle süslü kestane rengi deridendir ve 20. yüzyılda İstanbul'da yapılmış olmalıdır.Illuminations: Kitapta Fatiha ve Bakara sureleri serlevha tezhiplidir, sure başlarına tezhip yapılmamıştır. Abdullah el-Herevî’nin hattıyla yazılan eserlerde olduğu gibi, bu Kuran nüshasının serlevha tezhibi de 16. yüzyıl başlarında Herat’ta yapılmış olabilir.
Bir başka olasılık da serlevha tezhibin 16. yüzyıl başlarında Osmanlı saray nakkaşhanesinde eklenmiş olmasıdır.Measurements: 21,2 x 14,5 cm; 325 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Sülüs; Rıka
Siyah tahrirli altın cetvelli metin, iki sütun halinde zerefşanlı kâğıt üzerine nestalik hatla yazılmıştır. Sultan II. Bayezid döneminden (h. 1481-1512), azımsanmayacak sayıda ve çoğu bu sultana ithaf edilmiş kitap sanatı örneği günümüze ulaşmıştır. Bayezid’in daha şehzadeliğinde Amasya’da başlayan kitap sanatı merakı ve kültür hamiliği sultan olduktan sonra İstanbul’da da sürmüştür. Sultanın himayesinde hazırlanan Şeyh Hamdullah hattıyla istinsah edilmiş Kuran ve dua kitaplarının yanı sıra dönemin Türk ve Acem şairlerinin eserleri de tezhiplenmiş ve güzel deri ciltlerle kaplanmıştır. Tasvirlenmiş bazı edebiyat ve tarih eserleri de vardır. Efsahî’nin kasidelerini içeren, üstat bir kâtibin nestalik hatla yazdığı ve hünerli bir müzehhibin tezhiplediği bu kitapla karşılaştırıldığında, Sultan II. Bayezid dönemi kitap sanatı örneklerinin hatlarıyla, sayfa tasarımlarıyla benzerlikleri olduğu, kitap boyutlarının da birbirleriyle uyduğu görülür. Bu nadide kitap da II. Bayezid’e sunulmak üzere 1495 dolayında İstanbul saray nakkaşhanesinde hazırlanmış olmalıdır.Binding: İçi ve dışı ebru kâğıt kaplı cildi 20. yüzyıl işidir.Illuminations: Yaprak 1a’daki yuvarlak zahriye, mavi renkte ince tığlarla çevrili tezhipli enli pervazlıdır. Zahriyenin orta alanı altın dallar üzerinde sıralanmış çiçekler ve yapraklarla süslüdür. Kaside metninin başına 1495-1500 yıllarının üstat bir müzehhibinin fırçasından çıktığı belli olan bir unvan tezhibi yapılmıştır (y. 1b). Bu tezhibin enli dikdörtgen bölümünde ortada içi altın sarmal rumilerle dolu bir kartuş vardır; kartuş dışındaki alan lacivert ve altın zemin üzerine kırmızı, mavi üç yapraklı çiçekler, altın ince dallar ve rumilerle süslüdür. Üstteki dar pervazın içi ise lacivert zemine altınlı rumi kartuşlar, kırmızı, mavi tomurcuklarla ve sayfa kenarına doğru uzayan mavi tığlarla bezenmiştir. Satır aralarındaki kare koltuklarda, âharlı zemine altın sarmal dallar üzerinde sıralanan rumiler, altınlı bulutlar yer alır.Measurements: 19,8 x 13,4 cm; 18 yaprak, sayfada 11 satırScript: Nestalik
En'am suresini okumaya başlamadan önce ve sonra okunması gereken dualar ile bazı sayfa kenarlarındaki Türkçe açıklamalar kitabın başına (y. 1b-2a) sonradan eklenmiştir.Binding: Kitabın salbekli gömme şemseli kestane rengi deri cildi 20. yüzyılda yapılmış olmalıdır.Illuminations: En'am suresi, mavi renkte uzun tığlı unvan tezhibiyle başlar (y. 2b). Unvan tezhibinin ortasındaki altın zeminli kartuş içine sure ismi ve kaç ayet olduğu sülüs hatla yazılmıştır. Kartuş dışındaki alana lacivert zemine altın naif dallar ve çiçekler yapılmış, minicik köşebentler altın zemine altın rumilerle süslenmiştir. Sayfalar siyah tahrirli altın cetvellidir. Her yaprakta metin bir satır muhakkak, üç satır harekeli nesih hat düzeninde yazılmış, koltuklara tezhip yapılmamıştır.Measurements: 25,7 x 16,3 cm; 31 yaprak, sayfada 9 satırScript: Nesih; Muhakkak; Naskhī; Muḥaqqaq
Osmanlı Sultanları, hanedan mensupları, hanedan mensubuyla evli sadrazamlar sanatın hamisi olmuşlardır. Kimi hanedan mensuplarının şair, hattat, müzisyen, kuyumcu, marangoz, ressam oldukları da bilinir. Buradaki Kuran nüshası, Sultan II. Bayezid'in (h. 1481-1512) oğlu Korkut'un (ö. 1513) hattıyla kopya edilmiştir. Fatih Sultan Mehmed'in (h. 1444-1446, 1451-1481) sevgili torunu Korkut, Manisa'da ve Antalya'da valilik yapmıştır. Ancak, kardeşi I. Selim (h. 1512-20) tahta geçtikten kısa bir süre sonra kendisine rakip olarak gördüğü Korkut'u öldürtmüştür. Korkut sadece bu Kuran'ı kopya etmekle kalmamış dini ve tasavvufi kitaplar da yazmıştır. Harimî mahlasıyla şiir yazan Korkut aynı zamanda müzisyendi ve müzik aleti yapmada üstattı. Hat eğitimini Şeyh Hamdullah'tan (ö. 1520) almış olmalıdır.Binding: Kitabın 20. yüzyıl başlarına tarihlenen miklepli cildinin kestane rengi deri dış kapaklarına içleri altınlı rumilerle süslü şemse yapılmış, iç kapaklarına ebru kâğıt kaplanmıştır.Illuminations: Şehzade'nin kopya ettiği bu Kuran'da da Fatiha suresi ile Bakara suresinin ilk dört ayetinin etrafı serlevha tezhiptir. Ayet satırlarını çevreleyen dar dikey dikdörtgenlerin içi, yeşil tonunda altın zemine, sarı tonunda altın dallar üzerinde dizilmiş rozet çiçeklerle; enli yatay dikdörtgenlerin içi lacivert zemine altın dallar üzerine dizilmiş, kırmızı tomurcuk, altın, pembe rozet çiçeklerle ve altın zemine altın dallar üzerinde sıralanan mavi iri rozet çiçeklerle doldurulmuştur. Bu süslemeler, serlevha tezhibin kısa ve uzun kenarlarında uzanan geniş, kenarları dilimli üç haşiyenin içinde de tekrarlanır. Osmanlı tezhip sanatında, serlevha tasarımında, dış pervazın kısa ve uzun tarafından sayfa kenarlarına doğru genişçe uzanan haşiyeli tasarım 16. yüzyıl ortalarında farklı konularda yazılmış eserlerde de kullanılmıştır. Korkut'un hattıyla istinsah edilen Kuran'ın tasarımı bu tarzın öncü örneklerinden biridir. Serlevha tezhibini, sayfa kenarına doğru dimdik ve sık dizilmiş mavi renkli tığlar daha da zenginleştirir. Sure başları altın zeminli kartuş içine beyaz mürekkeple yazılmış, kartuşun etrafına lacivert zemine altınlı naif yapraklar yerleştirilmiştir. Kuran'da aşr, hizb yerlerini gösteren ibareler sayfa kenarına dizilmiş tezhipli oval madalyonların ortasına, cüz yerini işaret eden ibareler de tezhipli yıldızvari biçimlerin ortasına yazılmıştır.Measurements: 24 x 15,2 cm; 352 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Osmanlı dönemi Kuran nüshalarında, ortasında son surenin veya ketebenin yazılı olduğu, karşılıklı iki yaprak halinde hatime sayfası levha tezhip tasarımlarının 1440-1517 arasına tarihlenen örnekleri vardır. Özellikle son yapraklardaki tezhipleriyle dönemin sanatlı kitapları arasında öne çıkan SSM nüshası da 15. yüzyıl Osmanlı kitap sanatının sultani nitelikteki bir örneğidir. Tezhip tasarımına bakılırsa, Sultan II. Bayezid (h. 1481-1512) döneminde, ünlü Şeyh Hamdullah'ın hattıyla yazılmış Kuran nüshalarının tezhiplerini hazırlayan bir sanatkârın elinden çıkmış olmalıdır.Binding: Kuran'ın 20. yüzyılda yapılan onarımda yenilenen cildinin kestane rengi deri dış kapaklarına içi kalıpla sarmal dallar ve hatayilerle bezenmiş gömme oval salbekli şemseler yapılmıştır; siyah deri iç kapaklarda ise içleri altın rumilerle dolu şemse ve köşebentler yer alır.Illuminations: Kuran'ın 1b-2a zahriye yaprakları şemseli, köşebentli olarak tasarlanmıştır. Fatiha ve Bakara sureleri (y. 2b-3a) serlevha tezhiplidir. Sure başları âharlı zemine altınla veya altın zemine beyaz sülüsle kartuş içine yazılmış, kartuş zeminleri ve köşe dolguları sarmal dallar üzerinde sıralanmış turuncu ağırlıklı küçük çiçekler, yaprak ve tomurcuklarla veya naif üslupta çiçekler ve dallarla süslenmiştir. Nas suresinin etrafı serlevha (y. 330b) ve bu surenin karşı yaprağı (y. 331a) levha tasarımında naif üslupta tezhiplidir. Tezhiplerin turuncu, çimen yeşili renkleri, naif üsluptaki çiçekleri, Kuran’ın ilk sayfalarındaki zahriye ve son sayfalarındaki levha veya serlevha tasarımları 15. yüzyıl Osmanlı kitap sanatının sultani nitelikteki örneklerinde karşımıza çıkar.Measurements: 24,5 x 16,5 cm; 331 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Sülüs
Hüsameddin Hüseyin Şah olarak tanınan hattat, Sultan II. Bayezid'in (h. 1481-1512) hat hocası Şeyh Hamdullah'ın yanında Amasya'da yetişmiş ve onunla birlikte İstanbul'a gelerek 1492-1503 arasında Divan-ı Hümayun ve Hazine-i Amire kâtipliği görevlerinde bulunmuştur.Binding: SSM'deki bu dua kitabı, dış kapakları açık kestane rengi deri miklepli bir cilt içindedir. Cildin üzerinde altın sarmal rumilerle bezemeli ortası şişkin, salbekli oval bir şemse vardır. İç kapakları ve yan kâğıdı hatip ebrusunun özenli bir örneğidir. Üstat ellerden çıkan cilt, tezhip ve halkâriler 19. yüzyılda yapılmış olmalıdır.Measurements: 21 x 14,1 cm; 6 yaprak, sayfada 6 satırScript: Nesih
Kitabın 1b - 235a arasındaki tezhipleri incelendiğinde, Safevi döneminde 1580'lerde Şiraz’da istinsah edilen eserlerin tezhipleriyle benzer oldukları görülür. Zahriye tezhibinin ortasına İsra suresinden 88. ayetin yazılması da 16. yüzyılda Safevi döneminde Şiraz’da istinsah edilen Kuran nüshalarında yaygındır. Yaprak 1b-3a arasındaki tezhiplerde görüleceği gibi, Safevi üslubundaki tezhipli yaprakların 2 cm kadar kesilmiş olduğu anlaşılır. Halbuki 235b-236a yapraklarındaki tezhipte böyle bir kesinti görülmediği gibi üslubu da diğerlerinden çok farklıdır; 16. yüzyıl Osmanlı tezhip üslubunun 20. yüzyıl başlarındaki bir uygulaması gibidir. Safevi döneminde 1580 civarında Şiraz’da istinsah edilip tezhiplenen ve muhtemelen ciltlenen bu Kuran nüshası bir şekilde İstanbul’a ulaşmış olmalıdır. Cildi yıprandığı veya kaybolduğu için kitabın yeni sahibi muhtemelen 20. yüzyıl başlarında usta bir hattata ketebe kaydını yazdırmıştır. Ayrıca, kitabın değerini artırmak üzere son iki yaprağını dönemin üstat bir müzehhibine süsletmiş, sonra da ciltletmiş olmalıdır. Mücellit muhtemelen kitabın sayfalarını cilde uydurmak için kesmek zorunda kalmıştır.Binding: Miklepli vişne çürüğü deri cildin dışı bulutlar, rumiler, hatayilerle kalıpla bezemeli yaldız gömme şemseli ve köşebentlidir. Miklebi ve sertabı yenilenmiş, bu yenileme sırasında eski sertaba ait "Masun ve mahfuz bir kitaptır. O'na yalnız pak olanlar dokunabilir" ayetlerinin (Vâkıa: 78-79) kalıpla yazılı olduğu kartuş korunmuştur. Onarımda iç kapaklara kestane rengi sade deri kaplanmış olmalıdır. Cildin dış kapaklarının 16. yüzyıl sonlarına ait olduğu söylenebilir.Illuminations: Sanatlı elyazma kitaplarda genelde ilk iki yaprakta, bazen birinci yaprağın a yüzünde tezhipli oval, dairevi, yıldız biçimi veya daha farklı tasarımlarla yapılmış süslemeli sayfalar vardır. Bu süslemelerin orta alanına çoğu kez kitabın, yazarının ismi, kitabın kim için hazırlandığı, kitap bir Kuran ise bir ayet yazılır. Bu orta alan tamamen tezhiplendiği gibi boş da bırakılabilir. İşte bu sayfalara zahriye adı verilir. Buradaki zahriye yapraklarında (y. 1b-2a) ortada etrafı minik çiçeklerle halkârî ve mavi renkli rumi tığlarla çevrili, salbekli ve sekiz kollu bir şemse ile köşebentler vardır. Şemsenin ortasına altın zemine beyaz rıka hatla "De ki: Yemin ederim eğer insanlar ve cinler Kuran'ın benzerini getirmek üzere toplansalar, birbirlerine arka çıksalar da bir mislini getiremezler" ayeti (İsra: 88) yazılmıştır. Tezhibin temel renkleri altın, lacivert ve turuncudur. Kuran'ın Fatiha ve Bakara sureleri geleneğe uygun olarak haşiyeli enli pervazlı serlevha tezhiplidir (y. 2b-3a). Kitabın sayfa kenarındaki gülleri, sure başları da tezhiplidir. Cüz, hizb, aşr, secde işaretleri altın rıka hatla sayfa kenarına yazılmıştır. Yaprak 235b'de unvan tezhibinin altına rıka hatla ketebe kaydı yazılıdır. Bu satırların altındaki alana altın ve lacivert zeminli, bulut ve rumi motifli levha tezhip yapılmıştır. Aynı sayfanın kenarında siyah mürekkeple yazılıp sonra silinmiş notların izleri seçilmektedir. Etrafı pervazlı, mavi zeminli oval şemseli bir diğer levha tezhip de yaprak 236a'da yer alır.Measurements: 19,3 x 12,4 cm; 236 yaprak, sayfada 17 satırScript: Nesih; Rıka
Binding: Miklepsiz, şemse, salbek ve köşebendli kızıl renkli deri ciltMeasurements: 353 varak; yazı alanı: 21,9 x 12,5 cm, cilt: 30,5 x 20,4 cmScript: Nesih