Hz. Muhammed’in özelliklerini yazıyla anlatan metni içeren hilye, bilinen örneklere göre 17. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak elyazma kitap sayfasından ayrı, tek başına kâğıt üzerine yazılıp duvara asılacak biçimde, çeşitli boylarda ve çok farklı tasarımlarda hazırlanmıştır. Her dönemin bazı ünlü hattatları hilye metni kopya etmişler ve bu metin üstat müzehhipler tarafından süslenmiştir. Hattat Seyyid Abdullah bu hilyeyi de duvara asılacak tarzda, ilk hilyeyi yazdığı sanılan hocası Hafız Osman gibi tasarlamıştır. Eserin üst kısmında yatay enli dikdörtgen alana, iri muhakkak hatla besmele ve hemen altında dar yatay alana sülüsle “Biz seni ancak cihana rahmet olmak üzere gönderdik” ayeti (Enbiya: 107) yazılıdır. Ortadaki kare alandaki “göbek” denilen daire içine nesih hatla Muhammed Peygamber’in yazıyla tarifi kaydedilmiştir. Dairenin dışındaki alanda Allah, Muhammed, Hasan ve Hüseyin’in isimleri ile kendilerine cennet müjdelenen on sahabenin adı vardır. Dairenin altındaki iki satırlık sülüs hattın üst satırında Enbiya suresinin 107. ayeti ikinci defa yazılmış, alt satıra ise Ashâb-ı Kehf isimleri (Yemliha, Mislina, Mekselina, Mernuş, Debernuş, Sazenuş, Kestatayyuş, Kıtmir) kaydedilmiştir. Daha alttaki nesih hatla ilk üç satırda hilye metninin devamı yer alır. Hilyenin sağındaki küçük karenin içine Esmâ-i Hüsnâ, solundakine Esmâ-i Nebî yazılmıştır.Illuminations: Hilyenin göbek kısmının etrafı, dikdörtgen alanlar, Esmâ-i Hüsnâ ve Esmâ-i Nebî bölümlerinin üst kısmı, lacivert zemine incecik altın sarmal dallar üzerinde sıralanan minicik renk renk çiçekler ve yapraklarla tezhiplidir.Measurements: 58 x 40,8 cmScript: Muhakkak; Sülüs; Nesih; Muḥaqqaq; Thuluth; Naskhī
Kuran mavi-kırmızı mürekkeple ve rıka hatla altın zeminde küçük kare bölmelere yazılmış fihristle başlar (y. 1b-2a).Binding: Miklepsiz deri cildin siyah dış kapakları gömme salbekli şemse ve köşebentlidir. Şemse ve köşebentlerin içini süsleyen bezemeler yıpranmıştır. Ancak mevcut izlerden bu bezemelerin lâke tekniğinde yapıldığı anlaşılmaktadır. İç kapaklar vişne rengi sade deriyle kaplıdır.Illuminations: Fihristin enli pervazının içi altınlı dallar üzerinde sıralanmış iri yapraklarla ve küçük çiçeklerle halkârî tarzda bezenmiştir. Yaprak 2b-3a'da pervazları tezhipli salbekli şemse şeklinde tasarlanmış zahriye vardır. Şemse içine altın zemine kırmızı mürekkeple ve rıka hatla Arapça "Ey Allah'ım! İndirdiğin ve vahyolunan Kuran hakkı için. Ya Rab! Benim ona yönelişimi artır, onu gözüme nur, sadrıma şifa eyle. Kuran benim kederimi, gamımı ve üzüntümü gidersin. Ey Allah'ım! Dilimi onunla süsle, yüzümü onunla nurlandır. Vücudumu onunla kuvvetlendir, mîzanımı onunla ağırlaştır. Gece ve gündüz sana itaat etmeyi sağlayacak gerçek tilâveti lutfet. Beni, Hz. Peygamber ve seçkin ailesiyle birlikte haşret” yazılıdır. Şemsenin dışındaki alanda altınla renklendirilmiş, içi rumi ve küçük çiçeklerle dolu köşebentler, dallar, iri yapraklar ve hatayiler yer alır. Sayfa kenarındaki enli pervazın içi altın sarmal dallar, hatayiler ve yapraklarla halkârî tarzda bezemelidir. Fatiha ve Bakara sureleri serlevha tezhiptir (y. 3b-4a). Sayfanın üst kısmında soğanvari bir kubbeyi andıran tezhipli başlık vardır. Bu motifin içi, ortada rumilerle dolu dilimli oval bir şemse, bunun dışında, altın zemine açık pembe ve mavi renklerle gölgeli boyanmış iri hatayiler ve lacivert zemine minicik çiçeklerle bezenmiştir. İlk iki surenin etrafındaki yatay ve dikey dikdörtgenlerin içi altınlı, kimi zaman lacivert rumilerle bezenmiştir. Serlevha tezhibin orta alanını üç yönden çeviren enli pervazın içine altınlı ve yer yer lacivert rumilerle süslü madalyonlar yerleştirilmiştir. 5b-6a yapraklarının enli pervazı halkârî bezenirken, satır araları önceki iki yaprakta olduğu gibi altınlıdır. Sayfa kenarındaki hizb, nısf ve cüz işaretleri ve sure başları lacivert zemine altın dallarla süslenmiş, sure isimleri altın sülüsle yazılmıştır. Kitabın sayfa kenarları vassalelidir. 3b-4b yaprakları arasında metin açık krem renk âharlı kâğıda yazılırken, y. 5a ve sonrasında açık kestane renk kâğıda yazılmıştır. Kuran'ın bütününde sayfa kenarlarının koyu krem renk âharlı kâğıdı kullanılmıştır. 3b-4b yaprakları dışındaki satırlarda secâvend alâmetleri kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Ortası kırmızı renkte noktalı altın duraklar y. 3b-4b arasında satırın biraz üstündeki dar alanda yer alırken, diğer yapraklarda satırın arasındaki muntazam bölümlerdedir. Kitabın ön yan kâğıdında, talik hatla Farsça "26'da tamamlandı” ibaresi yer alır. Yaprak 229a'da sayfa kenarına şikeste talik hatla Farsça, "Yüce Allah'ın bu kitabı Hz. Peygamber'in hicretinden sonra 1290 yılının mübarek Ramazan ayının 19. günü, değersiz ve suçu çok kulun eline geçti" satırları ve 19 Ramazan 1290 / 10 Kasım 1873 tarihi yazılmış, Arapça "ey yüce arşın sahibi" yazısını içeren 1290/1873-1874 tarihli oval bir mühür basılmıştır. Kitap, farklı renklerdeki kâğıdı, süsleme özellikleri, cildi, mühür ve sayfa kenarına yazılan notlarla birlikte değerlendirilerek kodikolojik yönden incelendiğinde, kitabın süslemelerinin ve cildinin ketebede yazılı olduğu gibi 1676 yılında yapılmadığı, Kuran'ın açık kestane renk kâğıda 1676 yılında İran'da Safeviler döneminde (1501-1722) istinsah edildiği, ancak kâtip Ağa Muhammed'in yaptığı tezhiplerin ve cildin yok olduğu anlaşılmaktadır. Muhtemelen 19. yüzyıl ortalarında eksik durumdaki kitabın ilk yaprakları tezhiplenmiş (y. 1b-4a), halkârî bezemeleri yapılmış, Fatiha suresinin tamamı, Bakara suresinin ilk ayetleri (y. 3b-4b) yazılmış, sayfa kenarları vassale yapılarak yenilendikten sonra, tezhipli hizb, nısf ve cüz işaretleri sayfa kenarına yerleştirilmiş ve sure başı tezhipleri, sure isimleri yazılmış olmalıdır. Ketebe sayfasındaki mühürden ve sayfa kenarına yazılan nottan kitabın yenileme işlerinin 1873 yılından önce yapıldığı bellidir.Measurements: 15,8 x 10 cm; 229 yaprak, sayfada 18 satırScript: Nesih; Sülüs; Rıka
Şeyh Hamdullah’ın takipçilerinden biri olan hattat İsmail, Halid Erzurumî’den (1631’de sağ) meşk etmiş ve Derviş Ali’ye (ö. 1673) hocalık yapmıştır.Binding: Eserin miklepli kestane rengi deri cildinin dış kapakları gömme şemseli, köşebentli, iç kapakları ise şemselidir; bu kapaklar 20. yüzyıl onarımında yapılmıştır.Illuminations: Kuran nüshasında Fatiha suresi ile Bakara suresinin ilk dört ayeti serlevha tezhiplidir(y. 1b-2a). Haşiyeli enli pervazının temel tasarımını altın zemine altınlı çiçekler, geniş palmetler ve bu palmetlerin girintilerini dolduran koyu lacivert zeminde altınlı rumiler ve dallarla süslü bölmeler oluşturur. Haşiyelerin tepesinde sayfa kenarına doğru uzanan lacivert renkli hatayili tığlar, kırmızı üç benekler uzanır. Satır araları altınlıdır (beyne’s-sütur). İlk surelerin etrafını çeviren yatay bölmelerin içindeki eflatun renkli bulut motifleri ve dar dikey bölmelerin içindeki üç dilimli kırmızı çiçekler tezhibin dikkati çeken özellikleridir. Sure başları ve sayfa kenarındaki iri hizb, aşr, cüz gülleri tezhiplidir.Measurements: 21,5 x 15 cm; 391 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Ramazan b. İsmail, Şeyh Hamdullah’ın yolunu izleyen hattatlardan biridir.Binding: Miklepli cildinin dış kapakları siyah deri, gömme yaldız şemseli ve köşebentlidir. Kestane rengi deri iç kapakları, içi zerefşanlı şemselidir. Cilt 20. yüzyıl onarımında yapılmış, ebru yan kâğıdı yerleştirilmiş ve kitabı yeni cilde uydurmak için sayfalar kesilmiştir.Illuminations: Kuran Fatiha suresinin tamamını ve Bakara suresinin ilk dört ayetini süsleyen serlevha tezhiple açılır. Satır araları altınlı bu surelerin serlevha tezhibini oluşturan yatay ve dikey bölmeleri, sivri dilimli haşiyeli enli pervazı altın ve lacivert zeminde dallar, hatayiler ve yapraklarla süslüdür. Bu bezemeler arasında öne çıkan motifler turuncu yapraklar ve tomurcuklar, sivri haşiyelerin tepelerindeki iri mavi hatayilerden oluşan tığlardır. Basitçe tezhipli sure başlarının yazıları âharlı zemine kırmızıyla yazılmış, sayfa kenarlarına güller yapılmamış, secde, aşr, hizb yerleri sayfa kenarında altınla yazılarak belirtilmiştir. Kitabın sonundaki hatim duasına (y. 335b-338b) başlık tezhibi yapılmamıştır. Yaprakların birleşme yeri halkârîdir.Measurements: 20,8 x 14 cm; 338 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Binding: Miklepli cildin yekşah dış kapakları yeşil, kimyoni renk deri zemine altın rumilerden şemseli ve köşebentlidir. İç kapakları ile yan kâğıdı vişne çürüğü rengi sade deridir. Kitabın cildi muhtemelen 19. yüzyılda yeniden yapılmış, bu yenileme sırasında esere içinde hilye metni yazılı güllü yaprak eklenmiş ve kitabın yaprakları biraz kesilmiştir. Ayrıca onarım sırasında kitabın yapraklarının birleşme yerine halkârî süsleme yapılmıştır.Illuminations: Kuran’ın Fatiha ve Bakara sureleri serlevha tezhiptir (y. 1b, 3a). Kenarları sivri dilimli enli pervazının içine buketli oval şemseler yerleştirilmiş, uzun kenarda kubbemsi, kısa kenarda yarım kubbemsi ve çiçeklerle bezenmiş haşiyeler yapılmıştır. Açık yeşil zeminli, içi çiçekli dar pervaz geleneksel tığ motiflerinin yerini almıştır. Serlevha tezhibinde, dikiş yeri yönünde kitap boyunca uzayan altın zeminli ve oval minik kartuşlu dar pervaz görülür. Fatiha ve Bakara sureleri arasına yerleştirilmiş bir yaprağın iki yüzünde pembe bir gül resmi vardır. Hz. Ali’nin Hz. Muhammed için yazdığı hilye metni bu iki gülün üzerinde yer alır. Bu yaprağın ön yüzündeki gülün goncaları üzerine dört halifenin, Ebubekir, Ömer, Osman, Ali’nin ve Hz. Muhammed’in iki torunu Hasan ile Hüseyin’in isimleri (y. 2a), yaprağın arka yüzündeki gülün goncaları üzerine altı sahabenin ismi (Zübeyr, Talha, Sa’d b. Ebi Vakkas, Said b. Zeyd, Abdurrahman b. Avf, Ebu Ubeyde b. el-Cerrah) yazılıdır (y. 2b). İki sayfadaki gülün üst kısmındaki yapraklardan birinin üzerine “Allah büyüktür” anlamında Allah celle celâlûhu, diğerine “Muhammed Allah’ın selamı üzerine olsun” anlamında Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem sözleri yazılmıştır. Bu yaprağın dar pervazının ve köşebentlerin içi çiçek ve buketlerle bezelidir. Sure başları, hizb, cüz, secde yerlerini işaret eden güller de tezhiplidir.Measurements: 18 x 11,5 cm; 402 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
İsmail Zühdî’nin (ö. 1806) öğrencisidir.Binding: Miklepli cildin kestane rengi deri dış kapakları kaydırılmış eksende dizilen dilimli oval şemselidir. Şemselerin içi bulut, hatayi ve rumilerle, şemse araları saz yapraklarıyla süslüdür. Pervazları altın zencireklidir. Bezemeler blok kalıpla yapılmış ve altınlanmıştır. Cilt, eski kalıpları kullanmada mahir bir mücellidin 20. yüzyıldaki uygulaması olmalıdır. Vişne rengi deri iç kapaklara ve yan kâğıdına fırçayla konturları altın, noktaları gümüş, baklava biçimli (zilbahar) süsler yapılmıştır.Illuminations: Kuran nüshası, serlevha tezhibiyle öne çıkar. Kırmızı konturlu haşiyeli, enli pervazlı serlevha tezhibi, sarı ve yeşil tonunda altınla (zer-ender-zer) sayfa kenarlarına kadar sıvama renklendirilmiştir. Haşiyenin içine palmeti hatırlatan kartuşlar yerleştirilmiş, bu kartuşların içi ve araları minicik rumiler ve rozet çiçeklerle doldurulmuştur. Mavi hatayiler ve kırmızı karanfilli dallar haşiyelerin dilimlerinden sayfa kenarına doğru uzanır. Fatiha ve Bakara suresinin ilk dört ayeti pembe zemine yazılmış, satır araları altınlanmış ve bu satırlar kaideli, dilimli pervazlı oval bir şemse içine yerleştirilmiştir. Ketebe satırları bir şemse içine rikâ hatla yazılmış, şemse dışına, sure başlarına, sayfa kenarındaki güllere altının hâkim olduğu tezhip yapılmıştır. Kitabın tezhipleri yeşil-sarı tonundaki altını ustalıkla kullanan, zarif çiçekli tasarımlar yapan üstat bir müzehhibin elinden çıkmıştır.Measurements: 16,5 x 10,7 cm; 361 yaprak, sayfada 15 satırScript: Nesih; Rıka
Ağakapılı adıyla tanınan ve hüsn-ü hattı Derviş Ali’den (ö.1673) öğrenen hattat İsmail, dönemin meşhur hattatı Hafız Osman’ın (ö. 1698) mezar kitabesini yazmıştır. Kırktan fazla Kuran, dua kitapları kopya etmiş, murakka ve kıtalar da yazmıştır.Binding: Miklepli cildin dış kapakları gömme yaldız şemseli ve köşebentli kestane renk deridir. Şemse ve köşebentlerin içine kalıpla 16.yüzyılın beğenilen süslemesi saz üslubunun geç bir uyarlaması olan bezemeler ustalıkla yapılmıştır. Kestane renk deri iç kapaklarda içi zerefşanlı bir şemse vardır.Illuminations: Eserde, Fatiha suresiyle ve Bakara suresinin ilk dört ayetinin bulunduğu sayfalar serlevha tezhiplidir (y.1b-2a). Ayet satırlarının arasına altınlı yaprak biçimleri, besmele okunun içine dilimli, altın yarım daire yerleştirilmiştir. Sure satırlarının baş ve etek yönündeki yatay dikdörtgen tezhipli alanların içi sarı ve yeşil tonunda altın ve lacivert zemine altın rumiler ve pembe rozet çiçekler, kırmızı tomurcuklarla süslüdür. Kenarları dilimli enli pervazın içi yeşil tonunda altın zemine bembe mavi rozet çiçeklerle süslenmiş ve aralarına altın rumilerle çevrelenmiş, içi çiçekli lacivert renkli kartuşlar, mavi renkli çin bulutları yerleştirilmiştir. Sayfa kenarında kırmızı ve açık yeşil tığlar vardır. Sayfa kenarındaki mavi tığlı iri cüz, aşr ve secde gülleri, surelerin başlıkları özenle tezhiplidir. Ketebe satırlarının arası altınlı yapraklarla süslenmiş, satırların sonundaki alana halkâri süsleme yapılmıştır (y.463b).Measurements: 20,5 x 13,5 cm; 462 yaprakScript: Nesih; Rıka
Hattat Mustafa, saray ağalarından Mehmed Ağa'nın oğlu ve Sultan IV. Mehmed (h. 1648-1687) döneminde sarayda meşk hocalığı yapan Mustafa Anber Ağa'dır. Anber Ağa padişah tuğrası çekmede ve musıkide de üstattı.Binding: Miklepli cildin dış kapakları koyu kestane rengi deriden, gömme yaldız salbekli şemselidir. İç kapaklar ve yan kâğıdı yeşil ve krem zerefşanlı kâğıttır. Cilt 20. yüzyılda onarılmış, özgün salbekli şemsesi yerine konmuştur. Bu onarım sırasında sayfalar biraz kesilmiş, yaprakların birleşme yerine halkâr bezeme yapılmıştır.Illuminations: Kuran nüshasının Fatiha suresi ile Bakara suresinin ilk dört ayeti serlevha tezhiplidir. Bu ilk ayet satırlarının çevreleyen yatay ve dikey bölmelere ve kenarları sivri dilimli enli pervaza hâkim olan renk altındır. Lacivert zeminli kartuşlar ve sarmal dallar üzerinde hatayi grubu pembe, beyaz, mavi çiçekler bezeme öğeleridir. Sayfa kenarını, âharlı kâğıt zemine vişne ve lacivert renkli hatayi grubu çiçekler ve dallar sıvama kaplar. Sure başları, hizb, secde gülleri tezhiplidir. Aşr yerleri altınla yazılarak belirlenmiştir.Measurements: 12 x 7,5 cm; 392 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Binding: Dış kapakları kestane renk deri cilt miklepsizdir. İçleri kalıpla sarmal dal, bulut ve rumilerle bezemeli gömme şemse ve köşebentler dış kapakları süsler. Vişne renk deri iç kapaklarda konturları altınlı, içleri zerefşanlı şemse ve köşebentler vardır. Cilt özgündür.Illuminations: Eski Saray’da meşk hocası olan hattat Hasan el-Üsküdarî’nin istinsah ettiği bu Kuran nüshası Fatiha suresiyle Bakara suresinin ilk dört ayetini süsleyen, enli pervazlı serlevha tezhiple açılır. Lacivert zeminli kartuşlar, altın dallar üzerinde sıralanmış mavi, eflatun rozet çiçekler, kırmızı minicik yapraklar altın zeminli levha tezhibin temel süsleridir. Mavi ve kırmızı renkli tığlar haşiyelerden sayfa kenarına kadar uzanır. Y.176 da olduğu gibi sayfa kenarında birbirinden farklı tasarlanmış güller özenle tezhiplenmiştir. Sure başı tezhiplerinin sade bir tasarımı vardır.Measurements: 17,5 x 12 cm; 414 varak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
Hattatın SSM'de bir Kuran nüshası daha vardır (SSM 100-0177).Binding: Miklepli, dış kapakları vişne rengi deri cildin üzeri derin gömme, yaldızlı, iki yanda şişkin oval şemseli, köşebentli ve pervazlıdır. Vişneçürüğü rengindeki deri iç kapakları ise gömme yaldız salbekli şemselidir. Cilt özgündür, sertabı yenilenmiştir. Sertab üzerindeki gömme kartuş içine kalıpla "Masun ve mahfuz bir kitaptır. Ona yalnız pâk olanlar dokunabilir" ayetleri yazılmıştır (Vâkıa suresi: 78-79).Illuminations: Serlevha tezhibinde, ortada satır araları altınlı Fatiha ve Bakara suresi yer alır. Enli pervazı uzun kenarda haşiyelidir; sure metninin dört tarafını yatay enli ve dikey dar tezhipli bölmeler çevreler. İri mavihatayiler enli pervazı çepeçevre kuşatır. Farklı tonda altın ve lacivert ağırlıklı bu tür serlevha tezhibi İslam dünyasında hazırlanan sanatlı Kuran nüshalarında genelde 15. yüzyıldan başlayarak sürekli kullanılmıştır. Sure başları unvan tezhiplidir. Sayfa kenarlarında, özenle tasarlanan Kuran nüshalarında okumayı kolaylaştıran hizip, aşr, cüz yerlerini gösteren ve "gül" denen geleneksel tezhipli süslemelere yer verilmemiş, bu yerler altın rıka ile yazılarak gösterilmiştir.Measurements: 26 x 14,7 cm; 417 yaprak, sayfada 13 satırScript: Nesih; Rıka
İsmail Zühdî ketebeli murakka, altı kıt'a halinde düzenlenmiş, harflerin ve hecelerin alıştırmasından oluşan bir "müfredat meşki"dir.Binding: Eserin cildinin dış kapakları kestane rengi deridir. Cildin ön ve arka yüzünde dar, uzun, ortası şişkin dilimli bir şemse vardır. Şemsenin içine goncalarıyla birlikte bir gül dalı hafif kabartma olarak kalıpla basılmıştır. Şemse zemini altına, gül ve goncaları koyu pembeye boyanmıştır. İçi natüralist bir buketle veya rumilerle bezemeli ortası şişkin dar ve uzun şemse tasarımı 18. yüzyıl Osmanlı ciltlerinde sık sık kullanılmıştır; bu tür şemselerin içine kimi kez bir buket, kimi kez altın sarmal rumiler yerleştirilir. Cildin iç kapakları kâğıt kaplıdır.Illuminations: Sayfa kenarları sarı, nohudi ve şeker pembesi zerefşanlı kâğıtla vassaleli, satır araları, duraklar ve ketebe sayfası tezhiplidir.Measurements: 27,4 x 16,2 cmScript: Nesih; Rıka